Waar komt de uitdrukking ‘de pot op’ vandaan?
De uitdrukking ‘de pot op kunnen’ of ‘ga de pot op’ wordt in het Nederlands vaak gebruikt om iemand brutaal af te poeieren. Het klinkt grof, maar het wordt soms ook op een luchtige, speelse manier gezegd. Toch vragen veel mensen zich af waar deze uitdrukking vandaan komt. Het antwoord ligt in de geschiedenis van het toilet – letterlijk.
De pot als toilet
Vroeger had men nog geen moderne wc zoals we die nu kennen. In plaats daarvan gebruikte men een po of pot als toilet, vooral ’s nachts of binnenshuis. Het was een eenvoudige aardewerken pot waarin men zijn behoeften deed. Deze nachtemmer werd in de ochtend vaak geleegd. Wanneer iemand dus ‘de pot op’ kon, betekende dat letterlijk dat die persoon naar het toilet kon verdwijnen. Het werd een manier om te zeggen dat iemand ergens niets te zoeken had of ergens niets mee te maken had.
Gebruik in de spreektaal
Vandaag de dag gebruiken mensen de uitdrukking nog steeds, maar dan vooral figuurlijk. Wanneer je zegt: ‘Hij kan de pot op’, bedoel je dat je klaar bent met iemand of iets, en dat je er niets meer mee te maken wil hebben. Het is een duidelijke afwijzing, vaak vergezeld van frustratie of irritatie. Toch wordt het soms ook gebruikt als grapje onder vrienden, afhankelijk van de toon en de situatie.
Varianten van de uitdrukking
De uitdrukking kent ook variaties. Soms hoor je bijvoorbeeld ‘Zeg, ga toch de pot op!’ of ‘Jij kan mooi de pot op!’. Al deze vormen betekenen hetzelfde, maar de formulering verschilt per dialect of situatie. In Vlaanderen wordt de uitdrukking minder gebruikt, maar is het zeker niet onbekend.
Vergelijkingen met andere talen
Interessant is dat in andere talen ook vergelijkbare uitdrukkingen bestaan. In het Engels zeggen mensen soms ‘go to hell’ of ‘get lost’, wat hetzelfde functioneert als emotionele afwijzing. Toch is ‘de pot op’ een unieke Nederlandse variant die de link met het toilet blijft behouden.
Waarom blijft deze uitdrukking populair?
Hoewel wat ouderwets, blijft de uitdrukking ‘de pot op’ populair vanwege de directe, simpele toon. Het zegt zonder veel woorden wat je voelt, en is daardoor doeltreffend. Ook de licht komische ondertoon draagt bij aan het voortbestaan ervan. Zelfs in een tijd waarin communicatie steeds digitaler wordt, blijven oude gezegden als deze hun plek behouden in de taal.
