Betekenis van de uitdrukking
De Nederlandse uitdrukking "het hemd is nader dan de rok" wordt gebruikt om aan te geven dat mensen doorgaans eerst voor hun eigen belangen kiezen, voordat ze aan anderen denken. Het drukt op een beeldende manier uit dat wat het dichtst bij is – in dit geval het hemd dat men direct op de huid draagt – belangrijker wordt gevonden dan iets wat verder weg is – zoals een rok die over het hemd heen gedragen wordt. Deze vergelijking maakt de voorkeur voor het persoonlijke of het nabije ten opzichte van het algemene of het verre inzichtelijk.
Herkomst van de uitdrukking
De uitdrukking is al eeuwenoud en leeft nog steeds voort in het hedendaagse Nederlands. Het komt oorspronkelijk uit het spreektaalgebruik en heeft wortels in de volkswijsheid. Vroeger werd kleding letterlijk op deze manier beschreven: het hemd zat onder de rok of bovenkleding, en dus dichter op de huid. Deze metafoor is later gebruikt om psychologische of sociale voorkeuren te beschrijven. Het is daarom niet verwonderlijk dat dit gezegde in veel varianten in andere talen voorkomt.
Vergelijkbare uitdrukkingen in andere talen
In andere talen bestaan er soortgelijke uitdrukkingen met eenzelfde betekenis. In het Duits zegt men bijvoorbeeld: "Das Hemd ist näher als der Rock," wat letterlijk hetzelfde betekent. Ook in het Engels bestaat de uitdrukking "Charity begins at home," wat eveneens aangeeft dat mensen geneigd zijn om eerst aan hun naasten te denken voordat ze anderen helpen. Deze overeenkomst toont aan dat het gevoel van prioriteit geven aan het eigene een universeel principe is.
Gebruik in de dagelijkse taal
Je hoort deze uitdrukking vaak in situaties waarin mensen keuzes moeten maken waarbij persoonlijke belangen botsen met sociale normen of verwachtingen. Denk bijvoorbeeld aan situaties in de politiek, waar een politicus besluit te kiezen voor wat gunstig is voor zijn eigen achterban in plaats van voor het nationaal belang. Ook in het bedrijfsleven of bij familieaangelegenheden komt deze uitdrukking geregeld voor.
Moderne toepassing van de uitdrukking
In moderne tijden wordt deze uitdrukking nog steeds gebruikt, vooral bij morele discussies waarbij zelfzucht tegenover altruïsme staat. Hoewel de kledingstukken misschien wat ouderwets klinken, is de betekenis tijdloos: als het erop aankomt, kiezen mensen vaak voor wat hem of haar persoonlijk het meeste voordeel oplevert. Juist daarom blijft de zegswijze actueel en begrijpelijk, vooral in een tijd waarin individuele belangen vaak tegenover gezamenlijke doelen staan.
