Het geluid van knisperend plastic
Iedereen kent het: je pakt een plastic zak of wikkel vast en direct hoor je dat typische knisperende geluid. Het klinkt soms bijna alsof het plastic breekt. Maar wat gebeurt er nu eigenlijk precies als plastic zo knispert, en waarom maken sommige soorten meer geluid dan andere?
Wat er in het materiaal gebeurt
Stugge ketens die in beweging komen
Plastic bestaat uit lange ketens van moleculen, polymeren genoemd. In een plastic zak of verpakking liggen die ketens min of meer door elkaar heen. Wanneer jij het plastic buigt, vouwt of verkreukelt, dwing je die ketens om van positie te veranderen. Dit gaat niet vloeiend, maar in kleine schokjes.
Elke keer dat zo’n keten verschuift of een soort mini-breukje maakt in de structuur, komt er een beetje energie vrij. Die energie plant zich voort als geluidsgolven in de lucht, en dat is wat jij hoort als geknisper.
Waarom dun plastic vaak harder klinkt
Dunne plastic zakken, zoals broodzakken of verpakkingsfolie, knisperen vaak veel meer dan dikke, zachte plastics. Dat komt doordat dun plastic stijver aan kan voelen en sneller vouwt of scheurt op microscopisch niveau. Er ontstaan dan veel kleine bewegingen in korte tijd, wat zorgt voor een druk, scherp geluid.
Dikker of elastischer plastic vervormt geleidelijker. De moleculaire ketens kunnen zich wat makkelijker verplaatsen zonder al die kleine schokjes. Daardoor klinkt het minder fel of bijna niet.
De rol van spanning en lucht
Opgebouwde spanning in het materiaal
Bij het maken van plastic verpakkingen wordt het materiaal vaak uitgerekt of onder spanning gevormd. Eenmaal gebruikt, zit er nog steeds een beetje spanning in. Als je het plastic verfrommelt, ontlaadt een deel van die spanning zich. Ook dat gebeurt weer in stapjes, en elk stapje kan een mini-geluidje veroorzaken.
Daarom klinkt nieuw, strak plastic soms veel harder dan een zak die al tientallen keren is gebruikt en gekreukt. Bij de oude zak is een deel van die spanning al lang verdwenen.
Lucht tussen de laagjes
Wanneer je plastic kreukt, ontstaan er kleine holtes en kanaaltjes waar lucht zich tussen kan wurmen. Als je verder knijpt of vouwt, wordt die lucht verplaatst of eruit gedrukt. Dit kan extra geluid geven, een beetje zoals een heel zacht, versnipperd piep- en plofeffect.
Bij meerlaagse verpakkingen, bijvoorbeeld chipszakken met een metallic binnenlaag, hoor je dat nog sterker. De combinatie van verschillende lagen materiaal en lucht ertussen versterkt het geknisper.
Waarom het soms storend klinkt
Hoge tonen vallen sneller op
Het geknisper van plastic bestaat vooral uit hoge tonen. Ons gehoor is daar gevoelig voor, zeker in een stille ruimte. Daardoor valt het veel meer op dan bijvoorbeeld het geruis van kleding of een zachte tik.
In de bioscoop of trein kan een chipzak daarom erg storend overkomen. Niet omdat het per se heel hard is, maar omdat de scherpe piekjes in het geluid zich moeilijk laten negeren.
Ons brein let op onverwachte geluiden
Ons brein is gebouwd om alert te zijn op plotselinge, onregelmatige geluiden. Knisperend plastic is precies zo’n soort geluid: onvoorspelbaar, met veel kleine variaties. Dat maakt dat je aandacht er automatisch naartoe gaat, zelfs als je dat niet wilt.
De volgende keer dat je een zak opent en iemand je geïrriteerd aankijkt, weet je dus: het is niet alleen het plastic, maar ook ons gehoor en brein die het geluid zo nadrukkelijk maken.
