Wat betekent 'de appel valt niet ver van de boom'?
De uitdrukking 'de appel valt niet ver van de boom' wordt vaak gebruikt om aan te geven dat kinderen qua gedrag of karakter veel op hun ouders lijken. Het kan zowel positief als negatief bedoeld zijn, afhankelijk van de context waarin het gebruikt wordt. Als een kind dezelfde talenten of interesses heeft als een ouder, wordt dit gezegde vaak op een bewonderende manier aangehaald. Maar het kan ook ironisch of kritisch klinken als de gelijkenis betrekking heeft op minder gewenste eigenschappen of gedragingen.
De herkomst van het gezegde
Het gezegde is afgeleid van de natuurlijke observatie dat appels, wanneer ze van de boom vallen, meestal in de nabijheid van die boom op de grond belanden. Deze simpele natuurwet werd in de volksmond gebruikt als metafoor om overeenkomsten tussen ouders en kinderen te verwoorden.
Al in de 17e eeuw werd een vergelijkbare uitdrukking gebruikt. In verschillende talen komt een variant van dit gezegde voor, wat aangeeft dat het idee universeel is. In het Engels spreekt men bijvoorbeeld van "The apple doesn’t fall far from the tree". In het Duits bestaat de uitdrukking "Der Apfel fällt nicht weit vom Stamm". Het is dus een gezegde dat ook buiten Nederland bekende wortels heeft.
Gebruik in het dagelijks leven
Mensen gebruiken deze uitdrukking in talloze situaties. Bijvoorbeeld: een zoon van een beroemde kunstenaar die zelf ook kunstzinnig blijkt te zijn, of de dochter van een politicus die in de voetsporen van haar vader treedt. In dergelijke gevallen benadrukt men met het gezegde de erfelijkheid of opvoedkundige invloed op persoonlijkheid en vaardigheden.
Het gezegde wordt ook regelmatig ingezet met een knipoog. Als iemands kind net zo eigenwijs of praatgraag is als de ouder in kwestie, hoor je het vaak als luchtige opmerking tijdens een gesprek of in familiebijeenkomsten.
Psychologische en wetenschappelijke benadering
In de psychologie wordt al lang gekeken naar de verhouding tussen erfelijkheid en opvoeding als verklaring voor uiterlijke en gedragsmatige overeenkomsten tussen ouders en kinderen. Genetica speelt onmiskenbaar een rol in bijvoorbeeld temperament, intelligentie en talent. Maar ook sociale conditionering, zoals normen, waarden en gewoontes die kinderen van hun ouders meekrijgen, is van invloed. Het gezegde sluit dus goed aan bij wat wetenschappelijk wordt waargenomen.
Waarom blijft het gezegde populair?
Het beeld is simpel en krachtig. Iedereen herkent het natuurlijke beeld van een appel die van een boom valt. Bovendien is het toepasbaar in veel verschillende contexten, variërend van gesprekken over familiebanden tot grappen over gedragingen die van generatie op generatie worden doorgegeven. Daardoor heeft het gezegde zijn plek behouden in de hedendaagse spreektaal. Het is kort, visueel en herkenbaar – alle eigenschappen van een sterke uitdrukking.
