De chemie achter de tranen
Iedereen kent het wel: je staat in de keuken, snijdt een ui en voor je het weet biggelen de tranen over je wangen. Het is een alledaags ongemak waar we ons vaak bij neerleggen, maar heb je je ooit afgevraagd waarom dit eigenlijk gebeurt? Het antwoord schuilt in een fascinerende chemische reactie die plaatsvindt zodra de snede in de ui is gezet.
Syn-propanethial-S-oxide: de boosdoener
Wanneer je een ui snijdt, beschadig je de cellen ervan. Deze cellen bevatten enzymen en aminozuursulfoxiden. Het interessante is dat deze twee componenten normaal gescheiden zijn in verschillende delen van de uiencel. Zodra de celwand doorbroken wordt door je mes, komen ze samen en reageren ze met elkaar. Een van de resultaten van deze reactie is de vorming van een vluchtige stof genaamd syn-propanethial-S-oxide. Dit is de primaire irriterende stof die verantwoordelijk is voor onze tranenvloed.
Hoe de reactie precies werkt
De enzymen in de ui, specifiek alliinase, zetten de aminozuursulfoxiden om in sulfenische zuren. Deze sulfenische zuren zijn op zichzelf al redelijk instabiel. Ze ondergaan snel een verdere omzetting door een ander enzym, de lachrymatory factor synthase (LFS), wat uiteindelijk leidt tot de vorming van syn-propanethial-S-oxide. Deze gasvormige stof stijgt op in de lucht en komt in contact met onze ogen.
Waarom reageren onze ogen zo sterk?
Onze ogen zijn gevoelig. Wanneer syn-propanethial-S-oxide de oppervlakte van onze ogen bereikt, reageert het met het water in onze oogbol, wat resulteert in de vorming van een milde zwavelzuuroplossing. Deze zwavelzuuroplossing is irriterend en ons lichaam reageert hierop door een afweermechanisme te activeren: traanproductie. Tranen dienen om de irriterende stof weg te spoelen en de ogen te beschermen tegen verdere schade. Het is dus eigenlijk een slimme, natuurlijke reactie van je lichaam om zichzelf te verdedigen.
Praktische tips om tranen te voorkomen
Gelukkig zijn er verschillende methoden die je kunt proberen om de tranen te verminderen tijdens het snijden van uien. Eén veelgebruikte truc is het koelen van de uien voordat je ze snijdt. Door de ui in de koelkast of zelfs kort in de vriezer te leggen, vertraag je de enzymatische reacties die leiden tot de vorming van syn-propanethial-S-oxide, waardoor er minder irriterende stof vrijkomt. Een andere effectieve methode is het snijden van uien onder stromend water of dicht bij een afzuigkap. Het water kan de vluchtige stoffen opnemen voordat ze je ogen bereiken, en de afzuigkap trekt de gassen weg.
Daarnaast kan het helpen om een scherp mes te gebruiken. Een scherp mes maakt schonere sneden, waardoor minder celwanden beschadigd worden en er dus minder van de irriterende stoffen vrijkomen. Sommige mensen zweren bij het aansteken van een kaars in de buurt, omdat de vlam de gassen zou verbranden, maar de wetenschappelijke onderbouwing hiervan is minder sterk. Het dragen van een duikbril of een speciale uienbril is misschien niet de meest modieuze oplossing, maar het is wel buitengewoon effectief om je ogen volledig te beschermen tegen de irriterende gassen. Welke methode je ook kiest, met een beetje voorkennis kun je het snijden van uien een stuk aangenamer maken.
